Despois de cinco anos fóra dos escenarios, Fermin Muguruza (Irun, Euskadi, 1963) encara unha xira mundial na que repasará catro décadas de carreira. O líder de Kortatu e de Negu Gorriak pasará pola Galiza, o 15 de marzo en Compostela, para dar conta destes 40 anos en que globalizou a música e a resistencia. Porque para Muguruza, a música e a cultura é unha arma para defender un mundo mellor, un mundo onde collan todos os mundos.
Fermin Muguruza aparece na Casa do Taberneiro de Compostela lucindo unha bandeira de Palestina na lapela. O músico, cineasta e autor de banda deseñada segue agochando unha certa aura de líder da resistencia, mais tamén mostra sen embarazo as cicatrices que corenta anos de censura e persecución foron deixando nunha brillantísima traxectoria artística. Agora, porén, sente que esta xira «cheira a vitoria».
—Anuncia o concerto de Compostela cunha das frases máis emblemáticas de Castelao: Denantes mortos que escravos.
Desde a primeira vez que vin á Galiza sentinme moi identificado coa consigna que escoitaba: Galiza ceibe, poder popular, porque eu veño desa cultura de asemblea popular, de «todo o poder aos soviets» na que eu militei toda a vida. Pero nesta xira tamén queriamos buscar algo co que a xente se identifique, que se vexa que imos a un país, a un territorio, non só de visita, que queremos fundirnos coa cultura do lugar. E na Galiza, coa que teño unha relación especial, Castelao xoga un papel central, obviamente.
—Vai celebrar corenta anos no mundo da música cunha xira que o vai levar por medio mundo. Como se mete un nun proxecto deste tipo con sesenta e un anos cumpridos?
Pois non sendo moi consciente. En realidade, tratouse dunha bóla de neve que foi medrando. Despois da morte do meu irmán Iñigo non tiña moi claro se ía volver a tocar en directo. El morreu xusto antes da pandemia e o dó foi duro e longo, e fun afastándome dos escenarios. Pero, ao mesmo tempo, a xente animoume moito a celebrar eses corenta anos, e decidín facer un concerto en Bilbao arredor da data do aniversario de Iñigo, que faría 60 anos en decembro de 2024.
Eu quixen provocar un pequeno maremoto, pero o que sucedeu é que nos pasou por riba un tsunami: 8.000 entradas vendidas nun minuto. Entón prorroguei un día máis e as entradas se venderon aínda máis rápido. E decateime de que a xente quería vernos, de que había xente en Catalunya, na Galiza, en Madrid, en París… que estaba desexando que fosemos tocar, e pensei que ben, hai que armar unha xira en 2025. E ben, é un repaso de que despois de tanta persecución, de tanta censura, sigo estando aquí e é reconfortante ver que segue vivo un repertorio, que permanece na memoria colectiva, que reflicte aquilo que queremos ser.
—Desde o principio da súa carreira, sempre destacou a importancia da autoorganización, e esta xira está montada á marxe das grandes promotoras, traballando con xente que vive a música e a industria doutra forma, loitando contra os procesos de concentración que marcan a cultura máis comercial e, en xeral, toda a economía.
Si, cando sucedeu o de Bilbao, houbo varias promotoras que se puxeron en contacto comigo para organizar a xira. E tería sido máis cómodo, pero sería unha traizón ao que levo defendendo toda a vida. Entón comezamos a reactivar toda esa rede de contactos, que para min é imprescindíbel, e logramos organizar cada concerto de maneira independente. E non o vou negar, é un grande esforzo, pero ten sabor a vitoria. Este é o noso pogo da revancha.
—Imaxino que o grande éxito do concerto de Madrid consolida ese sentimento.
Esa foi a gran vitoria. Durante corenta anos intentaron calarme, que non se me escoitase, boicotearon os meus concertos… pero despois desa persecución continua, fun a Madrid e había 15.000 persoas comigo no Wizink, en pleno barrio de Salamanca. Non me escondo, dixen que era un aquelarre antifascista, porque considero que non é unha cuestión soamente persoal: é un éxito colectivo que reactiva a comunidade en tempos moi escuros e de moita desilusión. Ese espírito é o que propicia, despois, outras vitorias.
—A idea é facer polo menos un tema de cada un dos seus discos, pero non debe ser fácil, musicalmente, armar un concerto cunha traxectoria que viu unha evolución musical que, sen abandonar de todo o punk, si que pasou polo hiphop, o drum’n’bass, o reggae, o soul e mesmo o jazz.
É complicado porque require unha banda que teña unha bagaxe moi ecléctica para darlle coherencia en escena a ese repertorio. Pero se te fixas, no Azken Guda Dantza de Kortatu xa non eramos aqueles tres rapaciños punkies vitalistas e gamberros, senón que xa había un guitarrista de apoio, uns samplers -en 1988, cando só os empregaban bandas como Public Enemy-, unha sección de catro ventos e un percusionista. A diferenza agora é que en vez do guitarrista de apoio temos un triquitilari, unha persoa que toca o acordeón diatónico. Con iso reinterpreto todo ese repertorio, e cunha actitude consciente de que o que estamos tocando segue sendo real, malia telo escrito hai 40 anos. La linea del frente de Kortatu ou Radio Rahim de Negu Gorriak son máis actuais ca nunca.
—Dalgunha maneira, esa ampliación do campo de batalla no ámbito musical tamén propiciou unha prolongación das redes de resistencia política, especialmente en Latinoamérica. A súa carreira musical reflicte a política nunha especie de globalización da resistencia, como dicían os zapatistas.
É que os zapatistas nos impresionaron porque daban un golpe tan potente como a toma de San Cristóbal de las Casas cun discurso poético no que recoñecían as influencias de García Márquez ou de Juan Rulfo. Era un movemento revolucionario con poesía, que sempre a houbo, pero que visibilizaba esa conexión entre cultura e política. E sobre todo, dos zapatistas aprendemos que ese mundo onde collan todos os mundos vén deles, do movemento indíxena, que a nós, os que defendemos as reivindicacións lingüísticas e de soberanía dos pobos, nos apela directamente.
Sempre fomos moi coidadosos con non facer turismo musical, senón de ir aos sitios a empaparnos da cultura dos territorios que visitabamos. E mira, por exemplo, nos noventa nós engarzamos, en Latinoamérica co movemento Rock en tu idioma: alí reivindicaban o castelán porque as bandas estaban facendo cancións en inglés, pola cuestión do imperialismo cultural ianqui. E claro, imaxina o choque cultural, cando nós falabamos de rock en euskera [risas]. Pero eles insistían en que era importante que tocásemos en euskera porque, dicían, «facédesnos conscientes de que nós perdemos as nosas linguas orixinarias».
—E aí comeza a producir bandas latinoamericanas.
Si, a Tijuana No! en México, a Todos tus muertos en Arxentina… A estes coñecínos porque un día me abordaron dous afrodescendentes arxentinos -que eu nin sequera sabía que existían- que me recoñeceron e comezaron a cantar Lehenbiziko Bala, en euskera e a capella! O político e o cultural van sempre da man. Temos que volver a ese tipo de colaboracións, as que se fan cando coñeces a unha persoa, empatas con ela, e xorde esa necesidade; non as colaboracións por cálculo de mercadotecnia.
—Dentro desas colaboracións, temos que falar da que tivo en varias ocasións con Antón Reixa, na música e no audiovisual [Reixa produciu o documental Checkpoint Rock que dirixiu Muguruza sobre a música nos territorios palestinos, en 2009].
Nós empatamos cos Resentidos desde o primeiro momento, desde aquela parodia da «movida madrileña» que era o retrouso de Fai un sol de carallo. Antón díxome cando nos coñecimos: «O humor é a arma dos galegos», e aí xa conectamos. Admiro moito esa forma que ten de romper a solemnidade, de facer unhas risas sen perder de vista nunca a mensaxe. Como cando cantabamos Todos somos Malcom X, moi serios e de súpeto salta «Pero cando se xoga a pelota aquí?». Iso é vida.
—E agora ten un particular «romance» co autor de BD e editor Manel Cráneo.
É un auténtico tolo! [risas] Vai publicar na súa editorial, Demo, a primeira parte de Black is Beltza. No seu momento editou a segunda e agora cre que a obra debe estar completa en galego, aínda que é de 2014 e é moi probabel que moita xente xa a lera en castelán. Esta é a xente que apoia o galego con accións concretas, sabendo que é moi posíbel que perda diñeiro. Entusiastas, activistas culturais, que fan posíbel que as cousas cambien, porque contaxian e activa os demais. Nun mundo tan disparatado coma este, eses tolos son cos que paga a pena traballar.
«Precisamos que os presos volvan á casa e crear as pontes para a reconciliación»
Fermin Muguruza é tamén un referente político, polo que resulta inevitábel preguntarlle pola súa visión sobre o que sucede agora en Euskal Herria. Non debemos esquecer que el foi un pioneiro en pasar de «organizar o odio» a «xestionar a alegría». «Si, nos meus discos, mesmo nos máis escuros, como o Gure Jarrera, sempre tratei de manter un certo espírito lúdico. E xa daquela eramos moi críticos cos que querían dar leccións a outros países sobre como levar a cabo a súa loita política. Despois de participar na campaña ‘Armas para El Salvador’, apoiamos o proceso de paz en El Salvador porque era o que votou o pobo. Igual que estiven en Dublín cando saíu o último preso político do IRA», explica.
«Agora, en Euskal Herria», continúa, «é interesante a idea de «verdade, xustiza e reparación», que foi fundamental en Suráfrica. Os presos deben volver á casa, e temos que construír pontes para que haxa unha verdadeira reconciliación, aínda que moitos non o queiran considerar así. Se non nós, será a vindeira xeración, pero temos que facer o posíbel por conservar a memoria, por que se saiba toda a verdade do que sucedeu.
